Planowanie, analiza i ocena projektów inwestycyjnych to elementy systemu rachunkowości zarządczej, mające na celu wsparcie podjęcia właściwych decyzji inwestycyjnych. Z jednej strony decyzje te definiuje strategia firmy, z drugiej natomiast decyzje te mogą nadawać kształt tej strategii.

Planowanie i analiza projektów inwestycyjnych to pierwszy, kluczowy rozdział planowania projektów inwestycyjnych. W ramach tego zadania wyróżnia się fazy:

– identyfikacja projektu – wybór rodzaju projektu inwestycyjnego warunkującego osiągnięcie celów biznesowych

– wskazanie rozwiązań alternatywnych – analiza różnych możliwości inwestycyjnych

– zebranie informacji o projektach – gromadzenie informacji rynkowych, finansowych, technicznych służących do wyboru najlepszego wariantu

– wybór projektu – dokonanie wyboru na podstawie oceny opłacalności inwestycji

– analiza ryzyka – najczęściej wykorzystywane metody oceny ryzyka: analiza wrażliwości, analiza scenariuszy, analiza drzewa decyzyjnego

– wskazanie źródeł finansowania – wybór optymalnych źródeł finansowania projektu

– realizacja projektu i audyt jego wykonania.

Metody oceny opłacalności inwestycji. Do metod oceny opłacalności inwestycji zalicza się metody o charakterze prostym – metody te nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie oraz metody złożone, zwane dyskontowymi – uwzględniające zmiany wartości pieniądza w czasie. Do najczęściej stosownych metod prostych należą:

Księgowa stopa zwrotu (ARR – Accounting Rate of Return) – ocenia efektywność inwestycji w oparciu o wartość zysku w relacji do nakładów inwestycyjnych. Metoda ta bazując na zysku księgowym nie uwzględnia kosztu kapitału oraz wartości pieniądza w czasie. Są to dwie istotne wady tej metody oceny.

Okres zwrotu (Payback) – to okres czasu np. lat, po którym nastąpi zrównanie wpływów z inwestycji z nakładami. W zależności od specyfiki projektu wpływy mogą być szacowane jako EBITDA tj. suma zysku operacyjnego (EBIT) i amortyzacji lub jako NOPAT tj. zysk operacyjny pomniejszony o hipotetyczny podatek lub po prostu jako suma zysku netto i amortyzacji. Najbardziej wiarygodnym miernikiem wpływów jest rachunek cash flow inwestycji tj. wielkość wolnych środków pieniężnych generowana przez projekt (FCF). Analogicznie jak przy metodzie ARR, okres zwrotu nie uwzględnia zmiany wartości pieniądza w czasie.

Drugą grupę metod oceny inwestycji stanowią metody dyskontowe. Do najczęściej stosowanych zalicza się:

Zdyskontowany okres zwrotu (Discounted Payback) – analogicznie jak w metodzie prostej, to okres czasu po którym nastąpi zrównanie wpływów i wydatków. Różnica polega na tym, że przyszłe wpływy (strumienie pieniężne) są dyskontowane – uwzględniają koszt kapitału (stopę zwrotu). Zdyskontowany okres to liczba np. lat, po których zdyskontowany i skumulowany strumień środków pieniężnych (wpływy wydatki) będzie równy zeru.

Suma zdyskontowanych wpływów to suma wolnych przepływów pieniężnych w okresie n, generowanych przez projekt, zdyskontowanych stopą zwrotu – kosztem kapitału:

∑ PV  = ∑ FCF_n / (1+r)ⁿ

Jako koszt kapitału, najczęściej przyjmuje się średnioważony koszt kapitału – WACC (weighted average cost of capital), obliczany wzorem:

WACC = E / E+D * K_KE + D / E+D * K_KD * (1 – T)

E – wartość kapitału własnego

D – wartość kapitału obcego

E+D – suma kapitałów

K_KE – koszt kapitału własnego

K_KD – koszt kapitału obcego

(1 – T) – tarcza podatkowa

Oszacowanie kosztu kapitału obcego (długu) jest sprawą dość prostą, wystarczy przyjąć faktyczny rynkowy koszt długu np. oprocentowanie kredytów na rynku bankowym. Nieco bardziej skomplikowanie wygląda kwestia oszacowania kosztu kapitału własnego. Inwestor finansujący przedsięwzięcie inwestycyjne, wykładając własny kapitał oczekuje jak najwyższej stopy zwrotu. Oczekiwania inwestora, odzwierciedlone w postaci stopy zwrotu stanowią koszt kapitału. Do kalkulacji kosztu kapitału własnego najczęściej wykorzystuje się model CAPM – capital asset pricing model, obliczany za pomocą wzoru:

CAPM = rf + β * (rm – rf)

rf – stopa wolna od ryzyka

(rm – rf) –  premia za ryzyko; rm – stopa zwrotu z portfela rynkowego (benchmark)

ß (beta) – wskaźnik ryzyka rynkowego

Wskaźnik beta opisuje ryzyko danej branży, segmentu rynku, portfela rynkowego. Beta powyżej jeden, oznacza wyższe ryzyko i potencjalnie wyższą stopę zwrotu, beta równe jeden ryzyko neutralne, odpowiadające ryzyku rynkowemu, beta równe zeru definiuje brak ryzyka.

Kolejnym i jednocześnie najbardziej popularnym, dyskontowym miernikiem oceny inwestycji jest wartość bieżąca netto – NPV (Net Present Value). Jest to różnica między zdyskontowanymi wpływami środków pieniężnych a zdyskontowanymi wydatkami związanymi z zaplanowanym projektem inwestycyjnym. Inaczej mówiąc NPV to nadwyżka zdyskontowanych wpływów nad zdyskontowanymi nakładami:

∑ NPV  = ∑ FCF_n / (1+r)ⁿ – K

K – nakłady inwestycyjne

Decyzja o realizacji projektu, podejmowana jest w oparciu o wartość NPV w następujący sposób:

NPV > 0 ; projekt jest opłacalny

NPV < 0 ; projekt nie jest opłacalny

Następny wskaźnik oceny inwestycji to metoda indeksu zyskowności – PI (Profitability Index). Jest zmodyfikowaną formą metody wartości bieżącej netto. PI oblicza się dzieląc zdyskontowane wpływy przez zdyskontowane wydatki. Kryterium akceptacji jest następujące:

PI > 1 ; projekt jest opłacalny

PI < 1 ; projekt nie jest opłacalny

Wartość końcowa netto – NTV (Net Terminal Value) to następna miara efektywności poniesionych nakładów inwestycyjnych. Jest to różnica między przepływami pieniężnymi po zrealizowaniu projektu a sumą, która byłaby dostępna, gdyby projekt nie był realizowany. NTV jest nadwyżką, jaką generuje projekt po jego realizacji:

NTV > 0 ; projekt jest opłacalny

NTV < 0 ; projekt nie jest opłacalny

NPV jest używana częściej gdy np. zakłada się spłaty kredytów zaciągniętych na realizację projektu i wymagana jest informacja o wartości przyszłych przepływów pieniężnych, z kolei NTV liczy się przy założeniu reinwestycji przepływów pieniężnych.

Wewnętrzna stopa zwrotu – IRR (Internal Rate of Return). Wskaźnik NPV może przyjmować różne wartości – dodatnie, projekt jest opłacalny, ujemne projekt jest nie opłacalny. Wartości NPV warunkuje czynnik dyskontujący. Wewnętrzna stopa zwrotu – IRR określa wartość krytyczną, tj. wskazuje poziom stopy dyskontowej przy której NPV jest równe zeru.  Wewnętrzna stopa zwrotu jest zwykle porównywana z kosztem kapitału (r):

IRR > r ; inwestować

IRR < r ; zaniechać inwestycji

Przedstawione powyżej metody oceny projektów inwestycyjnych są najczęściej, w mniejszym lub większym zakresie, stosowanymi miernikami opłacalności inwestycji. Metoda najlepsza to odpowiadająca specyfice przedsięwzięcia ale przede wszystkim spełniająca kryteria:

– musi uwzględniać przepływy pieniężne w całym okresie

– musi uwzględniać koszt kapitału – wartość pieniądza w czasie

– dla kilku projektów, musi wskazywać projekt o największej maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa.

Analiza ryzyka. Ryzyko to niepewność, czy rzeczywiste dochody z projektu zostaną osiągnięte na takim poziomie jak planowane. Najczęściej wykorzystywane metody oceny ryzyka są następujące:

Analiza wrażliwości – polega na badaniu zmian, parametrów oceniających projekty inwestycyjne, takich jak IRR lub NPV, pod wpływem zmiany np. przychodów ze sprzedaży, jednostkowej ceny sprzedaży, kosztów operacyjnych, kosztu kapitału itd. Analiza może być dokonywana dla pojedynczych lub wielu czynników jednocześnie.

Analiza scenariuszy – metoda która uwzględnia, zarówno wrażliwość NPV na zmiany podstawowych zmiennych objaśniających, jak i zakres prawdopodobnych wartości tych zmiennych – prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zdarzenia.

Metod analizy ryzyka jest znacznie więcej a ich metodologię i zakres warunkują dane projekty. Stosowanie metod oceny opłacalności projektów inwestycyjnych oraz wykorzystywanie narzędzi analizy ryzyka, jest wykorzystywane bardzo często w praktyce gospodarczej, dając podstawę do podejmowania optymalnych decyzji biznesowych.